Bybit TR, blok zinciri ve Web3’teki son trendleri ele aldığı seride “Alım-Satım Farkı ve Slipaj Nedir?” konusuna yer veriyor.
Alım-satım farkı, emir defterinde en yüksek alış fiyatı (bid) ile en düşük satış fiyatı (ask) arasında fark vardır. Geleneksel piyasalarda farklı sayıda piyasa aracıları veya likidite sağlayıcı aracı kurumlar tarafından oluşturulur. Kripto piyasalarında ise farklı, alıcıların ve satıcıların sunduğu limit emirler arasındaki fiyat farklılıklarından ayrılıyor.
Anında alım yapmak istediğinizde, satıcıların sunduğu en düşük satış fiyatını kabul etmeniz gerekir. Aynı şekilde, hemen satış yapmak, isterseniz alıcının sunduğu en yüksek satış fiyatı üzerinden işlem gerçekleşiyor. Likiditesi yüksek varlıklarda (para birimi para biriminde), alım-satım farkı çok daha dardır. Bu da alıcı ve satıcıların fiyat üzerinde büyük değişim yaratmadan gerçekleştirebilmesine imkan tanıyor. Daha geniş farklarda ise büyük hacimli emirler, fiyat dövizlerini artırıyor.
Piyasa oranları ve alım-satım farkı
Finansal piyasalarda likidite, işlem sürekliliği için kritik öneme sahiptir. Likiditenin düşük olduğu piyasalarda emirlerinin karşılanması zaman alabilir.
Tüm piyasalarda yalnızca bireysel bireylerin likiditesi yeterli olmayabilir. Bu yerdeki piyasalar devralınır. Geleneksel piyasalarda, piyasa aracıları ve aracı kurumların alım-satım bilgilerinin elde ettikleri gelir karşılığında likiditesi sağlar. Bir pazar, aynı anda alış ve satış emirleri girerek bu farklı yerden elde etmeye çalışıyor. Küçük farklarla bile yüksek hacimli işlemler, piyasadaki kişilerin önemli bir rol üstlenmesine yol açabilir. Talebin yüksek olduğu varlıklarda ise piyasaların rekabeti farklılığın daha da gelişmesine yol açar.
Örneğin, bir piyasa aracı ETH için aynı anda 800 dolardan alış ve 801 dolardan satış emri verirse 1 patlama bir fark oluşur. Piyasada anında işlem yapmak isteyen kullanıcılar bu fiyatları kabul etmek ve bu farklı piyasa modellerinin kazançlarıdır.
Derinlik grafiği ve alım-satım farkı
Kripto borsalarında emir defteri, alıcıların ve satıcıların emirlerini gösterir. Derinlik grafiği bu emirleri görsel olarak analiz etmeyi sağlar.
Grafik üzerindeki yeşil alanda alım emirleri, kırmızı alanda satış emirleri bulunur. Bu iki alan arasındaki merkezi alma-satım farkını ifade eder. Fark, en düşük satış fiyatından en yüksek alış fiyatının çıkarılmasıyla hesaplanıyor.
Genel olarak yüksek işlem hacmi ve likidite, daha dar alım-satım farkı ile daha geniş kapsamlıdır. Bu sayede işlem hacmi yüksek kripto paralar, hisse senetleri veya diğer varlıklarda farklı daha küçüktür.
Alım-satım farkı yüzdesi
Farklı varlıkları karşılaştırabilmek için fark yüzdesel olarak değerlendirilmesi gerekir.
Mesela X bir token’ın satış fiyatı 9,44 dolar, alış fiyatı 9,43 dolar olsun. Aradaki fark 0,01 dolardır. Bu değer formülüne uyguladığımızda alım-satım farkı yüzdesi yaklaşık yüzde 0,106 çıkar.
Bitcoin’de ise fark 1 dolar olduğunda bile yüzdesel olarak yalnızca yüzde 0,000844 seviyesindedir. Bu örnek, işlem hacminin düşük, yüksek farklara sahip olduğunu net biçimde gösterir. Dar fark, piyasalarda büyük emirlerin fiyat üzerinde daha sınırlı etkiyle gerçekleşmesine imkan tanıyor.
Slipaj (Kayma) nedir?
Slipaj, özellikle volatilitenin yüksek ya da likiditenin düşük olduğu piyasada meydana geliyor. Emir, beklenen fiyattan farklı bir fiyat performansında ortaya çıkıyor.
Mesela 100 dolardan büyük bir satın alma emrinde olduğunuzu düşünelim. Emir defterinde bu fiyatta yeterli satış emri veya sistem otomatik olarak daha yüksek fiyatlardan emirleri karşılamaya başlar. Böylece ortalama alış fiyatınız 100 doların üzerine çıkar. İşte bu fark “kayma” yani kaymadır.
Kripto ürünleri özellikle otomatik piyasa sahipleri (AMM) ve merkeziyetsiz borsalarda kayma oranı yüzde 10’un üzerinde bile bulunabilir. Bu durum genellikle düşük likiditeli altcoin’lerde görülür.
Pozitif kayma: Kayma her zaman olumsuz sonuçlanmaz. Eğer alım emriniz sırasında fiyatı düşerse veya satış emriniz sırasında fiyat yükselirse, lehinize sonuç doğabilir. Buna pozitif kayma denir.
Kayma toleransı: Bazı platformlarda manuel olarak kayma toleransını belirleyebilirsiniz. Örneğin, Uniswap veya PancakeSwap gibi DEX’lerde işlem fiyatının belirli bir yüzdeye kadar sapmasına izin verilebilir. Ancak toleransı çok düşük ayarlarsanız emriniz hiç gerçekleşmeyebilir. Ayarlarınız çok yüksekse, “front run” adı verilen durumla karşılaşabilirsiniz. Bu durumda başka bir yatırımcı veya bot, sizden önce daha yüksek işlem ücreti ödeyerek varlığı alır ve boyutu daha yüksek fiyattan satar.
Negatif kaymayı düzeltme yöntemleri
Büyük emirleri bölme: Emir defterini takip ederek likiditeyi zorlamayacak şekilde daha küçük alım-satımlar yapabilirsiniz.
İşlem ücretlerini kontrol edin: Özellikle merkeziyetsiz borsalarda, ağ yoğunluğu nedeniyle işlem ücretleri yüksek olabilir. Bu sıcaklığın göz önünde bulundurulması gerekir.
Likidite düşük varlıklardan yoksun: Düşük likiditeli varlıklarda piyasanın fiyatı doğrudan mevcut. Mümkünse daha yüksek likiditeye sahip piyasalarda işlem yapın.
Limit emirleri tercih edin: Limit emirleri yalnızca istediğiniz fiyattan ya da daha iyi fiyattan gerçekleşir. Daha uzun sürede elde etmek, ancak kayma riskini azaltır.
Sonuç
Kripto para piyasalarında alım-satım farkı ve kayma, gerçekleşen işlem fiyatlamasında önemli rol oynuyor. Özellikle yüksek hacimli emirlerde, ortalama fiyat beklenenden farklılaşabilir.
Merkeziyetsiz finans dünyasında işlem yapmayı düşünen herkes için kaymayı sağlayan kritik yapıya sahiptir. Bu konuda bilgi sahibi olmadan yapılan işlemler, beklenenlere veya önden çalıştırma gibi risklilere yol açabilir.
Kaynak: Haber Merkezi
